Οι πανδημίες αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την παγκόσμια υγεία, την οικονομία και την κοινωνία. Ο 21ος αιώνας έχει ήδη σημαδευτεί από ασθένειες που προήλθαν από ζώα, όπως ο SARS-CoV, ο MERS και, φυσικά, ο SARS-CoV-2, ο ιός που προκάλεσε την πανδημία της COVID-19. Η πιθανότητα μιας νέας πανδημίας είναι υπαρκτή, και ένα από τα κρίσιμα ερωτήματα είναι: Ποιο ζώο θα μπορούσε να είναι η πηγή της επόμενης πανδημίας;
Οι Πιθανοί Ένοχοι
Οι ζωονόσοι, ασθένειες που μεταδίδονται από τα ζώα στους ανθρώπους, ευθύνονται για το 60% των γνωστών λοιμωδών νόσων και περίπου το 75% των νέων λοιμώξεων. Ακολουθούν μερικά ζώα που θεωρούνται πιθανοί φορείς του επόμενου παθογόνου που θα μπορούσε να προκαλέσει μια πανδημία.
1. Νυχτερίδες
Οι νυχτερίδες είναι γνωστές ως «ρεζερβουάρ» πολλών επικίνδυνων ιών, όπως οι κορωνοϊοί, ο ιός Έμπολα και ο ιός Nipah. Έχουν ένα μοναδικό ανοσοποιητικό σύστημα που επιτρέπει σε πολλούς ιούς να επιβιώνουν μέσα τους χωρίς να τις σκοτώνουν. Επιπλέον, η αυξημένη ανθρώπινη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον των νυχτερίδων, μέσω της αποψίλωσης των δασών και της κατανάλωσης άγριων ζώων, αυξάνει τον κίνδυνο διασποράς νέων ιών.
2. Τρωκτικά
Τα τρωκτικά είναι διαβόητα για τη μετάδοση ασθενειών, καθώς ζουν σε στενή επαφή με τους ανθρώπους. Οι αρουραίοι και τα ποντίκια έχουν συνδεθεί με ιούς όπως ο Hantavirus, που μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αναπνευστικές και αιμορραγικές ασθένειες. Η ικανότητά τους να προσαρμόζονται σε αστικά περιβάλλοντα τα καθιστά ιδανικούς ξενιστές για νέες πανδημικές απειλές.
3. Πουλιά
Η γρίπη των πτηνών έχει ήδη δείξει τη δυνατότητά της να μεταλλάσσεται και να εξαπλώνεται. Οι ιοί H5N1 και H7N9 είναι παραδείγματα υψηλά παθογόνων ιών που προέρχονται από πουλιά και έχουν προκαλέσει θανάτους ανθρώπων. Η εντατική πτηνοτροφία και η παγκόσμια διακίνηση πουλερικών αυξάνουν τον κίνδυνο μετάλλαξης και εμφάνισης ενός νέου πανδημικού στελέχους.
4. Εκτρεφόμενα Ζώα
Οι χοίροι θεωρούνται ένα από τα μεγαλύτερα «αναμικτήρια» ιών, καθώς μπορούν να φιλοξενούν ιούς γρίπης τόσο από πτηνά όσο και από ανθρώπους, επιτρέποντας την ανασυνδυασμό τους. Ο ιός της γρίπης των χοίρων (H1N1) που προκάλεσε την πανδημία του 2009 είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Παράγοντες που Αυξάνουν τον Κίνδυνο
Η επόμενη πανδημία δεν θα προκληθεί απλώς από ένα ζώο-ξενιστή, αλλά από έναν συνδυασμό περιβαλλοντικών, κοινωνικών και βιολογικών παραγόντων.
- Αποψίλωση των Δασών: Καταστρέφοντας τα φυσικά οικοσυστήματα, οι άνθρωποι έρχονται σε στενότερη επαφή με άγρια ζώα και τους ιούς που μεταφέρουν.
- Παράνομο Εμπόριο Άγριων Ζώων: Οι αγορές άγριων ζώων αυξάνουν την πιθανότητα μετάδοσης ζωονόσων στον άνθρωπο.
- Κλιματική Αλλαγή: Η υπερθέρμανση του πλανήτη επηρεάζει τη μετανάστευση των ζώων και τη γεωγραφική κατανομή των παθογόνων.
- Πυκνοκατοικημένες Αστικές Περιοχές: Οι μεγαλουπόλεις είναι ιδανικές για τη γρήγορη εξάπλωση νέων ιών.
Πρόληψη και Προετοιμασία
Για να μειωθεί η πιθανότητα μιας νέας πανδημίας, είναι απαραίτητο να υιοθετηθούν στρατηγικές πρόληψης και έγκαιρης ανίχνευσης:
- Ενίσχυση της παγκόσμιας παρακολούθησης ασθενειών.
- Περιορισμός της καταστροφής των οικοσυστημάτων.
- Αυστηρότεροι έλεγχοι στο εμπόριο άγριων ζώων.
- Ανάπτυξη νέων εμβολίων και αντιικών φαρμάκων πριν από την εμφάνιση μιας κρίσης.
Η επόμενη πανδημία είναι θέμα χρόνου και όχι πιθανότητας. Παρόλο που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποιο ζώο θα αποτελέσει τον ξενιστή, οι επιστημονικές ενδείξεις δείχνουν ότι οι νυχτερίδες, τα τρωκτικά, τα πουλιά και τα εκτρεφόμενα ζώα είναι οι πιο πιθανοί υποψήφιοι. Ο περιορισμός των κινδύνων εξαρτάται από την ανθρώπινη δράση, την πρόληψη και τη συνεργασία σε παγκόσμιο επίπεδο.