Η Κατερίνα Χέλμη υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές και χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου, με μια καριέρα που εκτείνονταν σε δεκαετίες γεμάτες έντονη συναισθηματική φόρτιση και διαρκή παρουσία στις σκηνές και τις οθόνες της χώρας. Η επιτυχία της δεν οφειλόταν μόνο στην εντυπωσιακή της εξωτερική εμφάνιση, αλλά και στην αυθεντικότητα της ερμηνείας της, η οποία καθόριζε και τη θέση της στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου και θεάτρου.
Η αρχή της καριέρας
Η Κατερίνα Χέλμη γεννήθηκε στην Αθήνα στις 12 Αυγούστου 1939 (ή 1937, σύμφωνα με άλλες πηγές) και ήταν κόρη ενός Κεφαλλονίτη πατέρα, ο οποίος διατηρούσε κατάστημα ανδρικών ειδών. Από μικρή είχε πάθος με την υποκριτική, και η επιθυμία της να ασχοληθεί με το θέατρο εμφανίστηκε πολύ νωρίς, όταν παρακολούθησε την παράσταση «Αγία Ιωάννα» του Μπέρναρ Σο. Έχοντας επιδείξει την αγάπη της για τη μουσική και την υποκριτική, έδωσε εξετάσεις για τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, αλλά τελικά αποφάσισε να σπουδάσει στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν, και αργότερα αποφοίτησε από τη σχολή του Πέλου Κατσέλη.
Η πρώτη της θεατρική εμφάνιση ήταν το 1957 με την κωμωδία του Σόμερσετ Μομ «Η λαίδη Μπέτσι εξοφλεί», και ακολούθησαν συνεργασίες με κορυφαίους ηθοποιούς της εποχής, όπως ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, ο Νίκος Ξανθόπουλος και η Χριστίνα Σύλβα. Η επιτυχία της ήταν άμεση, και η ίδια προσεκτικά διάλεγε τις συνεργασίες και τα έργα στα οποία συμμετείχε, είτε στο θέατρο είτε στο ελεύθερο θέατρο.
Η κινηματογραφική της πορεία
Η καριέρα της στο σινεμά ξεκίνησε το 1962, όταν συμμετείχε στις ταινίες «Μπάρμπα-Γιάννης ο Κανατάς» και «Όπου φτώχεια και φιλότιμο», καθώς και στο ντοκιμαντέρ «Ροκ εν Ρολ» του Βασίλη Μάρου. Όμως, η ταινία που την έκανε πραγματικά γνωστή στο ευρύ κοινό ήταν το «Κόκκινα Φανάρια» (1963), όπου ερμήνευσε τον ρόλο της Μαρίνας, μιας γυναίκας που ερωτεύεται έναν σωματέμπορο, σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη. Η ερμηνεία της ήταν επαναστατική και άφησε έντονο το αποτύπωμά της στον κινηματογράφο. Το έργο μάλιστα ήταν υποψήφιο για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας το 1964.
Η Χέλμη ξεχώρισε ιδιαίτερα σε ρόλους με έντονους και «καυστικούς» χαρακτήρες. Η θρυλική σκηνή από την ταινία «Νόμος 4000» (1962), όπου φωνάζει «Δεν θα πω τίποτα κύριε καθηγητή. Στην τιμή μου! Γιατί έχω κι εγώ τιμή, να εδώ μέσα!» είναι ακόμα αναγνωρίσιμη και αντικατοπτρίζει τη δύναμη του χαρακτήρα που ανέδειξε στις ταινίες της.
Η παρουσία της στον κινηματογράφο ήταν σπάνια και ιδιαίτερη. Σε διάφορες ταινίες όπως το «Έγκλημα στο Κολωνάκι» (1960), ο «Ίλιγγος» (1963) και το «Στο δρόμο του Λαμόρε» (1979), έπαιξε μια σειρά από ρόλους που έδιναν έμφαση στη συναισθηματική ένταση και την έντονη γυναικεία παρουσία.
Η καλλιτεχνική κληρονομιά και η συνεισφορά στο θέατρο
Παρά την επιτυχία της στον κινηματογράφο, η Χέλμη δεν έπαψε ποτέ να ασχολείται με το θέατρο. Το 1962 συμμετείχε στην ιστορική παράσταση του «Κόκκινα Φανάρια» του Αλέκου Γαλανού, που ανέβηκε στο θέατρο «Πορεία» και σκηνοθετήθηκε από τον Αλέξη Δαμιανού. Εκεί, η ερμηνεία της στο ρόλο της Μαρίνας προσέφερε μια μοναδική εκδοχή του χαρακτήρα και έμεινε στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου. Παράλληλα, η Χέλμη έπαιξε και σε άλλες θεατρικές παραγωγές, όπως η «Αγαπημένη» του Ζαν Ζιρωντού και το «Περί ανέμων και υδάτων», καθώς και σε άλλες παραστάσεις που ανέδειξαν τις πολλαπλές πτυχές της υποκριτικής της ικανότητας.
Προσωπική ζωή και πολιτική δράση
Η Κατερίνα Χέλμη δεν περιορίστηκε μόνο στο καλλιτεχνικό της έργο, αλλά είχε και πολιτική δραστηριότητα. Ήταν παντρεμένη με τον ιστορικό και ακαδημαϊκό Κωνσταντίνο Σβολόπουλο, και συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας. Στις δημοτικές εκλογές του 1994 εκλέχτηκε δημοτική σύμβουλος Αθηναίων με τον συνδυασμό του Θεόδωρου Πάγκαλου. Η σύνδεση της με το ΠΑΣΟΚ και η παρουσία της στα κοινά ενίσχυαν την εικόνα της ως μια πολυδιάστατη προσωπικότητα.
Αποχαιρετισμός και κληρονομιά
Η Κατερίνα Χέλμη έφυγε από τη ζωή στις 15 Απριλίου 2023, σε ηλικία 83 ετών. Η πορεία της στον κόσμο της τέχνης αφήνει πίσω της μια αξεπέραστη κληρονομιά και μια σειρά από ερμηνείες που παραμένουν μερικές από τις πιο δυνατές στιγμές στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου και θεάτρου. Με τις σπαρακτικές κραυγές της, τα έντονα συναισθηματικά της ξεσπάσματα και τη μοναδική της παρουσία, η Χέλμη υπήρξε η προσωποποίηση της δραματικής έντασης και της γυναικείας δύναμης στην ελληνική υποκριτική σκηνή.
