Το 1916, η Ελλάδα βρέθηκε σε μια εξαιρετικά ασταθή πολιτική και κοινωνική κατάσταση, γνωστή ως Εθνικός Διχασμός. Η χώρα χωρίστηκε σε δύο αντίπαλες κυβερνήσεις: τη μία υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο στη Θεσσαλονίκη και την άλλη υπό την επιρροή του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ στην Αθήνα. Αυτή η διαίρεση ήταν αποτέλεσμα βαθιών πολιτικών, στρατιωτικών και κοινωνικών διαφορών σχετικά με τον ρόλο της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Προέλευση της Διχόνοιας: Βενιζέλος και Κωνσταντίνος
Ο Εθνικός Διχασμός άρχισε να διαμορφώνεται από το 1915, όταν ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ διαφώνησαν ριζικά για τη στάση που θα έπρεπε να κρατήσει η Ελλάδα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Βενιζέλος υποστήριζε την ένταξη της χώρας στο πλευρό της Αντάντ (Γαλλία, Βρετανία, Ρωσία), θεωρώντας ότι η συμμετοχή στον πόλεμο θα ωφελούσε τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας και θα ενίσχυε τις προοπτικές της για εδαφική επέκταση.
Αντίθετα, ο Κωνσταντίνος, που ήταν παντρεμένος με την πριγκίπισσα Σοφία της Γερμανίας και επηρεασμένος από τους δεσμούς του με τον Κάιζερ, υποστήριζε την ουδετερότητα της Ελλάδας. Η διαφωνία αυτή είχε επίσης βαθιές κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις, καθώς χώριζε την Ελλάδα σε δύο πολιτικά στρατόπεδα: τους φιλοβενιζελικούς, που υποστήριζαν την ένταξη στον πόλεμο, και τους φιλοβασιλικούς, που υποστήριζαν την ουδετερότητα.
Η Διπλή Κυβέρνηση του 1916
Η κατάσταση επιδεινώθηκε το 1916, όταν ο Βενιζέλος ίδρυσε στη Θεσσαλονίκη την Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας, με τη στήριξη των Συμμάχων της Αντάντ. Η κυβέρνηση αυτή περιλάμβανε τη βόρεια Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη, και ήρθε σε άμεση σύγκρουση με τη φιλοβασιλική κυβέρνηση της Αθήνας. Η απόφαση του Βενιζέλου να ιδρύσει αυτήν την προσωρινή κυβέρνηση ήταν αποτέλεσμα της ενόχλησής του για τη φιλογερμανική στάση του βασιλιά, η οποία οδήγησε ακόμα και σε συνθηκολόγηση με τις γερμανικές και βουλγαρικές δυνάμεις στη Μακεδονία.
Οι δύο κυβερνήσεις εκπροσωπούσαν ουσιαστικά δύο διαφορετικές κατευθύνσεις για την Ελλάδα. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη ήταν ανοιχτά υπέρ της ενεργού συμμετοχής στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων, ενώ η κυβέρνηση της Αθήνας, υπό τον Κωνσταντίνο, διατηρούσε τη φιλοουδετερότητα, αν και με έντονες φιλογερμανικές τάσεις.
Εξέλιξη και Κατάληξη της Σύγκρουσης
Η διαίρεση της Ελλάδας κορυφώθηκε το Νοέμβριο του 1916 με τα Νοεμβριανά, όταν συμμαχικές δυνάμεις προσπάθησαν να επιβάλουν την επιρροή τους στην Αθήνα, αντιμετωπίζοντας αντίσταση από τις βασιλικές δυνάμεις. Η σύγκρουση αυτή οδήγησε σε νεκρούς και κλιμάκωσε τη διχόνοια στη χώρα(
Τελικά, τον Ιούνιο του 1917, υπό την πίεση των Συμμάχων, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να φύγει από τη χώρα. Ο Βενιζέλος επέστρεψε στην Αθήνα, όπου ανέλαβε ξανά την κυβέρνηση, ενώ η Ελλάδα εντάχθηκε επίσημα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.
Ο Εθνικός Διχασμός ήταν μία από τις πιο διχαστικές περιόδους στην ελληνική ιστορία. Η διαμάχη ανάμεσα στον Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο, η οποία αρχικά αφορούσε τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησε σε εσωτερική σύγκρουση και μια βαθιά πολιτική διαίρεση που επηρέασε τη χώρα για τις επόμενες δεκαετίες. Η εποχή αυτή άφησε βαθιά σημάδια στην ελληνική κοινωνία, με πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες που διαμόρφωσαν την ιστορία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα.