Ένα Ιστορικό Βήμα: Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας Ανοίγει τις Πόρτες της στις Γυναίκες – 5 Μαΐου 1916
Στις 5 Μαΐου του 1916, ένα γεγονός που πέρασε ίσως απαρατήρητο για πολλούς, αποτέλεσε σταθμό στην οικονομική και κοινωνική ιστορία της Ελλάδας: η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας ανακοίνωσε ότι, στο εξής, θα χορηγεί δάνεια και σε γυναίκες. Αυτή η απόφαση, που σήμερα μπορεί να φαίνεται αυτονόητη, σηματοδότησε τότε μια ριζική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντιμετώπιζε τη θέση της γυναίκας στην οικονομική ζωή του τόπου.
Η Κοινωνική και Ιστορική Συγκυρία
Βρισκόμαστε εν μέσω των ταραγμένων χρόνων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ελλάδα βρίσκεται σε πολιτική και στρατιωτική αναταραχή, με τον Εθνικό Διχασμό να έχει ήδη αρχίσει να διαμορφώνει το μέλλον της χώρας. Οι άνδρες απουσιάζουν από τα σπίτια, επιστρατευμένοι στα μέτωπα, και πολλές γυναίκες αναλαμβάνουν ρόλους που έως τότε θεωρούνταν αποκλειστικά ανδρικοί.
Σε αυτό το πλαίσιο, η απόφαση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας να επιτρέψει στις γυναίκες να αποκτούν πρόσβαση σε δανεισμό δεν ήταν απλώς μια τραπεζική πράξη. Ήταν μια έμμεση αναγνώριση του ρόλου της γυναίκας ως αυτόνομης οικονομικής μονάδας, με δικαιώματα και υποχρεώσεις. Για πρώτη φορά, γινόταν επίσημα αποδεκτό ότι η γυναίκα μπορούσε να διαχειρίζεται οικονομικές υποθέσεις, να αναλαμβάνει επιχειρηματικά ρίσκα και να ζητάει κεφάλαια χωρίς την κηδεμονία ή την έγκριση κάποιου ανδρός.
Η Σημασία της Απόφασης
Η απόφαση αυτή δεν ήταν απλώς θεσμική – είχε και έναν βαθύ συμβολικό χαρακτήρα. Μέχρι τότε, οι γυναίκες θεωρούνταν ανίκανες να διαχειριστούν περιουσίες χωρίς την έγκριση συζύγου ή πατέρα, και ήταν νομικά εξαρτημένες. Η πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό σήμαινε πολλά:
- Οικονομική Αυτονομία: Πλέον, οι γυναίκες μπορούσαν να ξεκινήσουν τις δικές τους μικρές επιχειρήσεις, να επενδύσουν σε καλλιέργειες, βιοτεχνίες ή εμπόριο.
- Αναγνώριση Νομικής Ικανότητας: Η χορήγηση δανείου προϋποθέτει την αναγνώριση ότι ο δανειολήπτης μπορεί να αναλάβει νομικές υποχρεώσεις και ευθύνες.
- Κοινωνική Πρόοδος: Η κίνηση αυτή ήταν προπομπός των μελλοντικών αγώνων για ισότητα, όπως το δικαίωμα ψήφου (το οποίο παραχωρήθηκε τμηματικά, πρώτα το 1930 σε δημοτικές εκλογές και πλήρως το 1952).
Οι Πρώτες Γυναίκες Δανειολήπτριες
Παρόλο που η ανακοίνωση δεν συνοδευόταν από μεγάλες καμπάνιες ή δημόσια προβολή, υπήρξαν γυναίκες – κυρίως χήρες, επιχειρηματίες, δασκάλες και επαγγελματίες – που άδραξαν την ευκαιρία. Με σύνεση και διορατικότητα, άρχισαν να διαχειρίζονται κεφάλαια, να επενδύουν στην παραγωγή και να συμβάλλουν ουσιαστικά στην οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας.
Η εικόνα της γυναίκας με το βιβλιάριο της τράπεζας στο χέρι, να συζητάει με τον διευθυντή για τους όρους αποπληρωμής, μπορεί τότε να φαινόταν πρωτόγνωρη, ίσως και προκλητική για τους πιο συντηρητικούς κύκλους. Όμως αποτέλεσε τον σπόρο μιας νέας εποχής.
Οι Αντιδράσεις και οι Δυσκολίες
Φυσικά, η εξέλιξη αυτή δεν έγινε χωρίς αντιδράσεις. Πολλοί θεώρησαν ότι επρόκειτο για επικίνδυνη εκτροπή από τα «φυσικά» όρια του γυναικείου ρόλου. Άρθρα εφημερίδων της εποχής, ιδίως συντηρητικών φύλλων, χαρακτήριζαν την απόφαση «αντίθετη προς τα ήθη του ελληνικού έθνους». Υπήρξαν μάλιστα περιπτώσεις όπου ο σύζυγος αρνείτο να επιτρέψει στην γυναίκα του να δανειστεί, ακόμη και αν η τράπεζα είχε εγκρίνει τη χορήγηση.
Όμως, η πορεία προς την πρόοδο ήταν αμετάκλητη. Με μικρά και σταθερά βήματα, η παρουσία των γυναικών στον κόσμο των επιχειρήσεων, των τραπεζών και της οικονομίας γενικότερα άρχισε να γίνεται ορατή και αναγνωρίσιμη.
Η Κληρονομιά της 5ης Μαΐου 1916
Η απόφαση αυτή, αν και περιορισμένη στην πράξη αρχικά, έθεσε τα θεμέλια για την οικονομική χειραφέτηση των Ελληνίδων. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι εκείνη η μέρα άνοιξε έναν δρόμο που θα οδηγούσε, δεκαετίες αργότερα, σε μια πλήρη αναγνώριση των δικαιωμάτων τους ως ισότιμων πολιτών και επαγγελματιών.
Από την πρώτη δανειολήπτρια του 1916, ως τις σημερινές γυναίκες που κατέχουν ηγετικές θέσεις σε τράπεζες, επιχειρήσεις και οργανισμούς, η διαδρομή υπήρξε μακρά, αλλά θεμελιώθηκε σε αποφάσεις όπως αυτή.
Η 5η Μαΐου του 1916 δεν είναι απλώς μια ημερομηνία σε κάποιο αρχείο της Εθνικής Τράπεζας. Είναι μια μυστική επέτειος της γυναικείας χειραφέτησης στην Ελλάδα. Μια ημερομηνία που θυμίζει ότι η κοινωνική αλλαγή έρχεται συχνά μέσα από απλές, αλλά θαρραλέες αποφάσεις. Και ότι η οικονομική ελευθερία είναι συχνά το πρώτο βήμα προς την πλήρη ελευθερία.
Η Ελλάδα του 1916 δεν ήταν ακόμη έτοιμη να μιλήσει για ισότητα – αλλά η τράπεζά της έδωσε το πρώτο σημάδι ότι αυτή η ισότητα ήταν στο δρόμο.