22 Απριλίου 1963: Η ίδρυση της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδας (ΕΦΕΕ)
Η απαρχή μιας ιστορικής διαδρομής στον φοιτητικό συνδικαλισμό
Στις 22 Απριλίου 1963, στο θέατρο Χατζηχρήστου στην Αθήνα, γράφτηκε μια από τις πιο καθοριστικές σελίδες στην ιστορία του ελληνικού φοιτητικού κινήματος. Ήταν η ημέρα που συνήλθε το ιδρυτικό συνέδριο της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδας (ΕΦΕΕ) – μιας ένωσης που έμελλε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες των δεκαετιών που ακολούθησαν.
Το κίνητρο πίσω από τη δημιουργία της ΕΦΕΕ ήταν η ανάγκη συγκρότησης ενός ενιαίου, οργανωμένου και πανελλήνιου φοιτητικού φορέα, που θα εξέφραζε ενιαία τη φωνή των φοιτητών και θα προωθούσε τα αιτήματά τους τόσο σε εκπαιδευτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Μέχρι τότε, οι φοιτητές ήταν οργανωμένοι κυρίως μέσα από επιμέρους συλλόγους κατά σχολές ή πόλεις, χωρίς ενιαία στρατηγική και συχνά χωρίς την αναγκαία δύναμη για να διεκδικήσουν αποτελεσματικά τα αιτήματά τους.
Η δεκαετία του ’60 στην Ελλάδα ήταν μια περίοδος έντονων κοινωνικών ζυμώσεων, πολιτικής πόλωσης και ανησυχίας. Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, η χώρα προσπαθούσε να βρει τον δρόμο της προς τη δημοκρατία, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο. Όμως οι σκιές της καταστολής, της λογοκρισίας και των παρακρατικών μηχανισμών ήταν ακόμη παρούσες. Η νεολαία, και ιδιαίτερα οι φοιτητές, άρχιζαν να παίρνουν θέση.
Το 1963 ήταν χρονιά αναβρασμού: λίγες εβδομάδες μετά την ίδρυση της ΕΦΕΕ, θα δολοφονηθεί ο Γρηγόρης Λαμπράκης, γεγονός που θα αφυπνίσει τη φοιτητική και τη δημοκρατική νεολαία.
Το ιδρυτικό συνέδριο στο θέατρο Χατζηχρήστου
Το ιδρυτικό συνέδριο της ΕΦΕΕ φιλοξενήθηκε στο θέατρο Χατζηχρήστου, ένα χώρο με ιδιαίτερο πολιτιστικό φορτίο, στην καρδιά της Αθήνας. Εκεί συγκεντρώθηκαν εκπρόσωποι από φοιτητικούς συλλόγους όλης της χώρας: από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, το Ηράκλειο, τα Ιωάννινα και άλλες φοιτητουπόλεις.
Το συνέδριο διήρκεσε αρκετές ημέρες και χαρακτηρίστηκε από έντονες αλλά δημιουργικές συζητήσεις γύρω από τον χαρακτήρα, τους στόχους και τη δομή της νέας φοιτητικής ένωσης. Οι σύνεδροι έθεσαν τις βάσεις για ένα οργανωμένο και δημοκρατικό φοιτητικό συνδικαλισμό, με αιτήματα που αφορούσαν τη βελτίωση των σπουδών, την αναβάθμιση των πανεπιστημίων, την ελευθερία της έκφρασης και τη σύνδεση των φοιτητών με τα ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα της εποχής.
Ο πρώτος πρόεδρος της ΕΦΕΕ: Γιάννης Τζανετάκος
Στις 28 Απριλίου 1963, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, εκλέγεται ο πρώτος πρόεδρος της ΕΦΕΕ: ο Γιάννης Τζανετάκος, μια εμβληματική μορφή που μετέπειτα θα διαγράψει σημαντική πορεία στον χώρο της δημοσιογραφίας. Ο Τζανετάκος υπήρξε φοιτητής με έντονη συνδικαλιστική δραστηριότητα και βαθιά αίσθηση της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η εκλογή του σηματοδότησε την πρόθεση των φοιτητών να έχουν ηγεσία με όραμα, πολιτική αντίληψη και αποφασιστικότητα.
Η ΕΦΕΕ, με τον Τζανετάκο στο τιμόνι, δεν άργησε να δείξει τα πρώτα της αντανακλαστικά: οργανώθηκαν δράσεις, πορείες, ψηφίσματα και διαμαρτυρίες για ζητήματα που αφορούσαν όχι μόνο τα πανεπιστήμια, αλλά και τα γενικότερα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της Ελλάδας των αρχών της δεκαετίας του ’60 – μιας περιόδου έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων και προκλήσεων.
Η ιστορική σημασία της ΕΦΕΕ
Η ίδρυση της ΕΦΕΕ δεν ήταν απλώς η δημιουργία ενός ακόμα φοιτητικού οργάνου. Ήταν μια πολιτική και κοινωνική τομή. Η ΕΦΕΕ αναδείχθηκε σε κέντρο φοιτητικής συνείδησης και αγώνα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), όταν πολλοί από τους ηγέτες της βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της αντίστασης. Το Πολυτεχνείο του ’73, το κορυφαίο σύμβολο του αγώνα κατά της χούντας, έχει τις ρίζες του βαθιά δεμένες με την ΕΦΕΕ και τα πρόσωπα που την υπηρέτησαν.
Η ΕΦΕΕ αποτέλεσε σχολείο δημοκρατίας και πολιτικοποίησης για γενιές φοιτητών και παραμένει μέχρι σήμερα, ως μνήμη, σύμβολο της συλλογικής διεκδίκησης, της φωνής των νέων και της αντίστασης στην καταπίεση.
Η 22α Απριλίου 1963 δεν είναι απλώς μια ημερομηνία-σταθμός στο φοιτητικό ημερολόγιο. Είναι μια στιγμή όπου η νέα γενιά εκείνης της εποχής έδειξε ότι μπορεί να οργανωθεί, να οραματιστεί, να διεκδικήσει. Η ίδρυση της ΕΦΕΕ και η εκλογή του Γιάννη Τζανετάκου ως πρώτου προέδρου της ήταν η απαρχή ενός μεγάλου κεφαλαίου στον φοιτητικό και πολιτικό χάρτη της Ελλάδας.
Σκηνές από το Συνέδριο στο θέατρο Χατζηχρήστου
Στο θέατρο Χατζηχρήστου, εκείνη την ανοιξιάτικη εβδομάδα του Απριλίου, η αίθουσα ήταν γεμάτη νεανική ενέργεια. Οι αντιπρόσωποι από τις φοιτητικές ενώσεις κατέφθαναν με χειρόγραφα πανό, φυλλάδια, προσχέδια καταστατικών. Ήταν μια γιορτή δημοκρατίας, με έντονες συζητήσεις και ρητορικές μάχες – όμως όλες με στόχο την ενότητα.
Ο Γιάννης Τζανετάκος, τότε νεαρός φοιτητής της Νομικής Αθηνών, πήρε τον λόγο με πάθος. Σε απόσπασμα από την ομιλία του στο συνέδριο είπε:
«Η ΕΦΕΕ δεν είναι απλώς μια νέα οργάνωση. Είναι το όχημα της νέας φοιτητικής συνείδησης. Ο φοιτητής δεν είναι πια απλώς μαθητής της γνώσης. Είναι πολίτης, είναι εργάτης του πνεύματος και οφείλει να σταθεί απέναντι στις ευθύνες της εποχής του.»
Ο λόγος αυτός – σύντομος, γεμάτος παλμό – απέσπασε δυνατό χειροκρότημα. Όπως αφηγήθηκε χρόνια αργότερα ο συμφοιτητής και στενός συνεργάτης του, Μάνος Δαμανάκης:
«Ήταν η πρώτη φορά που είδαμε έναν φοιτητή να μιλά σαν ώριμος ηγέτης. Ο Τζανετάκος έδωσε σχήμα στις σκέψεις που κουβαλούσαμε όλοι μας, μα κανείς δεν είχε εκφράσει τόσο καθαρά.»
Μαρτυρίες για το κλίμα εκείνων των ημερών
Η Μαρία Λεβέντη, φοιτήτρια Φιλοσοφικής και μία από τις ελάχιστες γυναίκες αντιπροσώπους του συνεδρίου, θυμάται:
«Το κλίμα ήταν πυρακτωμένο. Δεν συμφωνούσαμε όλοι στα πάντα – άλλοι πιο αριστεροί, άλλοι πιο μετριοπαθείς. Αλλά μας ένωνε κάτι μεγαλύτερο: η αγωνία να αλλάξουμε την πραγματικότητα που ζούσαμε. Θέλαμε πανεπιστήμια ανοιχτά, δίκαια, με ελευθερία σκέψης και λόγου.»
Οι συζητήσεις γύρω από τα άρθρα του καταστατικού πολλές φορές κράτησαν μέχρι αργά τη νύχτα. Θέματα όπως η συμμετοχή των φοιτητών στα όργανα διοίκησης των πανεπιστημίων, η κατοχύρωση της ελεύθερης έκφρασης και η κοινωνική αποστολή της φοιτητικής κοινότητας ήταν στον πυρήνα των διαβουλεύσεων.
Ο απόηχος και η παρακαταθήκη
Η εκλογή του Γιάννη Τζανετάκου στις 28 Απριλίου ως πρώτου προέδρου της ΕΦΕΕ ήταν συμβολική αλλά και ουσιαστική: εκπροσωπούσε τη γενιά που έψαχνε τρόπους να δώσει νόημα στη συμμετοχή και τη δράση. Η ΕΦΕΕ άρχισε άμεσα να παρεμβαίνει σε κρίσιμα ζητήματα, οργανώνοντας κινητοποιήσεις για το φοιτητικό στεγαστικό, τη μεταρρύθμιση των σπουδών και αργότερα, φυσικά, στον αγώνα ενάντια στη δικτατορία.
Το όνομα του Τζανετάκου και των συνιδρυτών της ΕΦΕΕ παρέμεινε για δεκαετίες συνδεδεμένο με το όραμα μιας ενεργής, αυτόνομης και πολιτικοποιημένης φοιτητικής κοινότητας.